Аткинсон кедергісі

Аткинсон кедергісі – шахта желдетуінде ауа ағыны өтетін жолдардың кедергісін сипаттайтын ұғым. Ол ауа қозғалысы кезінде пайда болатын қысым жоғалтуды бағалауға көмектеседі және желдету жүйесін есептеудің негізі ретінде қолданылады. Кеніш желісінде қазбалардың ұзындығы, қимасы, беткі кедір-бұдырлығы, бұрылыс саны және тармақталу сияқты факторлар ауа кедергісін арттырады. Нәтижесінде желдеткіш белгілі бір қысымды қамтамасыз етпесе, қажетті ауа мөлшерін жеткізу қиындайды.

Желдету есебінде Аткинсон кедергісі тармақтар бойынша ауа таралуын түсіндіруге мүмкіндік береді. Бір тармақта кедергі жоғары болса, ауа ағыны басқа тармаққа ауып кетуі мүмкін. Бұл құбылыс кеніштің нақты учаскелерінде ауа жетіспеушілігін тудырып, газ немесе шаң қаупін арттырады. Сондықтан кедергіні дұрыс бағалау – қауіпсіз желдетуді ұйымдастырудың маңызды бөлігі.

Кедергінің негізгі қалыптасу себептері:

• қазба ұзындығының ұлғаюы және қиманың тарылуы;
• қабырға бетінің кедір-бұдырлығы, бекітпе түрі;
• бұрылыс, торап және тармақ санының көбеюі;
• есіктер, бөгеулер, реттегіш құрылғылар;
• ауаөткізгіштердің қосылыстарындағы саңылаулар немесе бітелулер.

Практикада қолданылуы бірнеше бағытты қамтиды. Біріншіден, желдеткішті таңдау кезінде желі кедергісі бойынша қажетті қысым анықталады. Екіншіден, жүйені оңтайландыруда кедергіні төмендету тәсілдері қарастырылады: арналарды тазалау, қажетсіз бұрылыстарды азайту, бөгеулердің тығыздығын арттыру, ауа жолдарын тиімді жоспарлау. Үшіншіден, кеніш дамыған сайын (жаңа қазба ашылса, тармақ қосылса) кедергінің өзгеруі есепке алынып, желдету режимі қайта реттеледі.

Өлшеу және бақылау да маңызды. Қысым айырмасы мен ауа жылдамдығы бойынша нақты жағдай бағаланып, есептік мәндермен салыстырылады. Егер айырмашылық үлкен болса, жүйеде бітелу, саңылау немесе реттегіш элементтердің дұрыс жұмыс істемеуі болуы мүмкін. Мұндайда техникалық шаралар қабылданып, ауа тарату қайта теңгеріледі.

Қорытындысында, Аткинсон кедергісі – шахта желдетуін инженерлік тұрғыда есептеуге және басқаруға мүмкіндік беретін негізгі түсінік. Ол дұрыс қолданылса, ауа алмасуды тұрақтандырып, кеніш қауіпсіздігін арттыруға көмектеседі.