Wentylator specjalny jest urządzeniem wentylacyjnym projektowanym i wykonywanym na podstawie indywidualnych wymagań użytkownika, tam gdzie standardowe rozwiązania katalogowe nie zapewniają bezpiecznej i ekonomicznej pracy. W górnictwie dotyczy to zwłaszcza wyrobisk o nietypowej geometrii, rejonów o skrajnych temperaturach, atmosferze silnie korozyjnej lub o bardzo wysokim zapyleniu. Wentylator specjalny pozwala dostosować konstrukcję wirnika, obudowy, napędu oraz układu regulacji do specyficznych potrzeb kopalni.
Projektowanie wentylatora specjalnego obejmuje analizę wymaganej wydajności, sprężu, długości i konfiguracji sieci przewodów, a także charakterystyki medium przepływającego. Na tej podstawie dobiera się typ konstrukcji osiowej lub promieniowej, średnicę i kształt wirnika, materiały odporne na korozję, ścieranie lub wysoką temperaturę, a także rozwiązania umożliwiające tłumienie hałasu i drgań. W przypadku zastosowań podziemnych uwzględnia się również wymagania budowy przeciwwybuchowej.
Wentylatory specjalne dla górnictwa mogą być wyposażone w układy regulacji wydajności za pomocą łopatek nastawnych, przepustnic, zmian prędkości obrotowej lub współpracy z przemiennikami częstotliwości. Dzięki temu możliwe jest dopasowanie przepływu powietrza do aktualnych warunków eksploatacji, co wpływa na oszczędność energii oraz stabilność parametrów przewietrzania. W wielu przypadkach wentylator specjalny stanowi element większego systemu, który obejmuje także urządzenia odpylające, tłumiki hałasu i automatykę sterującą.
Eksploatacja wentylatora specjalnego wymaga ścisłego przestrzegania zaleceń projektowych oraz regularnych przeglądów stanu technicznego. Kluczowe jest monitorowanie parametrów pracy, takich jak wydajność, spręż, poziom drgań i temperatura, a także kontrola zużycia elementów narażonych na korozję i ścieranie. Dobrze zaprojektowany i utrzymywany wentylator specjalny pozwala na bezpieczne prowadzenie robót górniczych w wyjątkowo trudnych warunkach, zapewniając jednocześnie wysoką niezawodność i optymalne wykorzystanie energii.