فن معکوس‌پذیر

فن معکوس‌پذیر گونه‌ای از فن‌های تهویه معدن است که می‌تواند جهت جریان هوا را در یک مسیر ثابت، به صورت کنترل‌شده تغییر دهد. در شبکه‌های پیچیده زیرزمینی، گاهی لازم است در شرایط خاص، مسیر جریان هوا به طور موقت برعکس شود؛ برای مثال در هنگام حریق، انتشار دود، یا نیاز به تغییر الگوی تهویه به دلیل انسداد بخشی از تونل‌ها. فن معکوس‌پذیر با طراحی ویژه پروانه، موتور و سامانه کنترلی، امکان این تغییر جهت را بدون جابه‌جایی فیزیکی فن فراهم می‌سازد.

در معادن زغال‌سنگ و سایر معادن زیرزمینی، استفاده از فن معکوس‌پذیر در نزدیکی شفت‌های اصلی یا در ایستگاه‌های تهویه میانی، به بهره‌بردار اجازه می‌دهد در صورت وقوع حادثه، مسیر حرکت دود و گازهای خطرناک را تغییر دهد. این موضوع می‌تواند مسیر تخلیه اضطراری را امن‌تر کند و زمان گران‌بهایی برای خروج افراد از منطقه خطر فراهم آورد. علاوه بر شرایط اضطراری، در برخی طرح‌های تهویه، از فن معکوس‌پذیر برای تنظیم انعطاف‌پذیر شبکه و سازگاری با تغییرات تولید استفاده می‌شود.

ساختار فن معکوس‌پذیر باید به گونه‌ای باشد که در هر دو جهت چرخش، راندمان قابل قبول و پایداری مکانیکی حفظ شود. طراحی پروانه، اتصالات، یاتاقان‌ها و سامانه راه‌اندازی، متناسب با بارهای متغیر در دو جهت انجام می‌شود. در محیط‌های دارای خطر انفجار، نسخه‌های مجهز به ساختار ایمن نیز قابل استفاده است تا در کنار قابلیت معکوس‌پذیری، الزامات ایمنی نیز برآورده شود. این فن‌ها معمولاً به سامانه فرمان‌پذیر از راه دور و تجهیزات حفاظتی مجهز می‌شوند تا تغییر جهت تنها در شرایط کنترل‌شده انجام گیرد.

بهره‌برداری از فن معکوس‌پذیر نیازمند تدوین دستورالعمل‌های دقیق عملیاتی است. اپراتور باید بداند در چه شرایطی مجاز به تغییر جهت جریان است و قبل از انجام این کار، وضعیت افراد، مسیرهای تخلیه و شرایط گاز را بررسی کند. نگهداری منظم فن، شامل کنترل سامانه تعویض جهت، بررسی یکنواختی لرزش در هر دو حالت، و تمیزکاری اجزا، برای اطمینان از عملکرد مطمئن ضروری است. با طراحی صحیح و بهره‌برداری مسئولانه، فن معکوس‌پذیر می‌تواند به عنوان ابزار مهمی برای افزایش ایمنی و انعطاف‌پذیری در سیستم تهویه معدن به کار رود.